هنر و معماری

"وبگاه دانشجویان معماری 89 - دانشکده هنر،ارومیه "

هنر و معماری

"وبگاه دانشجویان معماری 89 - دانشکده هنر،ارومیه "

طراحی و معماری منظر چیست؟

طراحی و معماری منظر چیست؟

 

اگر از پنجره اتاق به بیرون نگاه کنیم، اگر از در ورودی ساختمان محل استقرار خود به فضای بیرونی وارد شویم، با نگاه به اطراف خود، مجموعه ای از فضاها و عناصر را مشاهدهد می کنیم که در برگیرنده ساختمان ها و محوطه های مفروش با گیاهان هستند. ترکیبی از روشنایی، تاریکی، سایه روشن ها، رنگ ها، و یا بافت هایی که در مجموع، بخشی از آن مربوط به طبیعت و بخشی نیز ساخته و پرداخته دست انسان است. این فضاها و عناصر، در جای جای محیط اطراف و شهر و روستا متفاوت است.

اگر چه انسان از نخستین گام های حرکت و فعالیت خود در عرصه محیط برای ایجاد محیط مناسب زیست – چه در فضاهای بسته و چه باز- با توجه به میزان شناخت خود، در برخورد با عناصر محیط با تعمیق برخورد کرده است و تدابیر او همواره در قالب مصلحت اندیشی و نگاه به جوانب موضوع انجام گرفته است، اما این تدابیر تا صدوپنجاه سال پیش، به عنوان دانشی نظام مند وجود نداشت. از اواخر قرن نوزدهم به دلیل تغییر شرایط فعالیت انسان در عرصه محیط، ناشی از انقلاب های صنعتی، او دریافت که در ادامه حرکت و ایجاد تغییر در شکل و نظام محیط پیرامونی خویش، باید به نگاهی منسجم و نظام مند مسلح باشد و توجه بیشتر به برخی مسائل نو و تجدید نظر در مناسبات کهن خود با عناصر پیرامونی اش را مد نظر قرار دهد.

در طول حدود یک صدو پنجاه سال که از عمر پیدایش معماری منظر می گذرد، حوزه فعالیت و نقش و کارکرد این رشته به تدریج شفاف تر و مشخص تر شده است. با وجود این، به دلیل گستردگی حوزه بحث و دامنه گسترده این دانش و تداخل آن با تخصص های گوناگون، گرایش ها و دیدگاههای متفاوت در عرصه فعالیت آن مطرح شده و به تبع آن تعاریف متفاوتی نیز از آن به دست داده شده، هر کدام در جای خود با توجه به دیدگاههای تخصصی مربوط، بیانگر مفاهیم و ارتباط ویژه ای با مقوله طراحی منظر و به عنوان مبنای آن دیدگاه قابل توجه است. در این عرصه، طراحی منظر از حیطه محدود یک رشته فراتر می رود و حوزه ها و فعالیت های تخصصی و میان رشته ای متعدد را نیز در بر می گیرد. این حوزه ها و تداخل آنها واقعیت و ضرورتی محسوب می شود که عدم توجهبه ان، موجب ایجاد نگرش تک بعدی و چه بسا انحراف در درک مفاهیم گردد.

اگر به اسناد و مدارک موجود از دید نویسندگان با پیش زمینه تخصصی و حرفه ای توجه شود، مشاهده می گردد که مبانی و دیدگاههای آنان، تأثیر بسیاری در اهیمت بخشیدن به برخی از مسائل از خود باقی گذاشته است.

علی رغم بررسی و تحقیقات فراوانی که گروه های پژوهشی در انگلستان و آمریکا (مجله Lanscape) داشته اند، هنوز نظام تدوین شده ای برای آموزش منظر با روش معین و تعریف دپارتمان دانشگاهی ویژه برای آن وجود ندارد، و در شرایط نبود نظام و یا سازمان واحد آموزش، منظر مجموعه ای از مفاهیم وسیع و گسترده است که در آن مباحث مربوط به فضاهای باز متنوع دارای پرسپکتیو و یا تصویر فضایی سه بعدی آمیخته با مسائل محیط، آموزش داده می شود.

آنچه از مضمون نوشته مویر می توان برداشت کرد، وجود نگرش ها و تلقی های گوناگون از مفهوم و اهمیت دیدگاههای متفاوت در این زمینه است. نکته دیگر در همین زمینه، عدم شکل گیری و یا استحکام مبانی نظری و تئوری ثابت و مورد تأیید اکثر صاحب نظران در عرصه معماری منظر است.

بدین ترتیب، مراکز دانشگاهی در کشورهای متفاوت، در زمینه معماری منظر دارای نظرات و دیدگاههای مختلفی هستند و هر یک با توجه به دیدگاههای خود، روش خاصی را مورد تأکید قرار می دهند. چه بسا در این زمینه، دانشگاهها و مراکز اموزشی ایالات متحد آمریکا، با توجه به دیدگاه های انجمن معماران منظر آمریکا (ASLA) دارای نگرش و مواضع خاصی در ارائه و بیان نظرات خود می باشند، اما با وجود این، شاخه بودن این رشته، مسئله ای است که امروز جلب توجه می کند.

با وجود تمامی این دیدگاهها، آنچه امروز به عنوان حوزه طراحی و معماری منظر لازم است مورد توجه قرار گیرد، بیشترین تأکید در بازتاب نقش طراحی و معماری فضای باز در ارتباط با محیط است که پوشش و چارچوب مشخصی را با جامعیت و انعطاف پذیری بیشتر بیان می دارد، و تعاریف آن نیز گویای جوانب این امر است. از این رو، ضروری است که برای ادامه بحث و بررسی مبانی این مبحث، حوزه مشخص تری برای تعیین چارچوب این موضوع تعریف شود. بر اساس چنین ضرورتی است که در ادامه این مباحث به تعریف مفهوم طراحی و معماری منظر و سپس ارائه سایر مفاهیم مرتبط پرداخته می شود.

دامنه طراحی و معماری منظر

معماری منظر دانشی است که به فضای بیرونی – چه از دیدگاه محیط زیست و طبیعت، چه از دیدگاه رابطه آن با زندگی انسان، و چه از دیدگاه هنر و زیبا شناسی – می پردازد. عناصر این دانش از فضای سه بعدی ای تشکیل شده است که بعد زمان را نیز در بر می گیرد، و فضایی چهار بعدی پدید می آرود. علاوه بر این، از آنجا که به غیر از بعد زمان، فضا دارای نوعی حس و ادراکات ویژه و انعکاسی در بیننده است، عرصه آن را می توان با ابعاد بیشتری معرفی کرد. این دانش به شناخت و برنامه ریزی و طراحی و ساخت این فضا می پردازد.

از آنجا که عرصه شناخت و کارکرد این دانش وسیع است و از طرفی با سایر حوزه های دسن اندرکار با پهنه محیط انسان و مرتبط است، لذا روند پرداختن به آن نوعی فراشد میان رشته ای و یا چند رشته ای نیاز دارد. شناخت این دانش و پرداختن به طراحی در عرصه آن نیز نیاز به گذر از روند و توجه به شخصیت ویژه ان دارد. در محدوده این دانش، علوم و هنرهای متفاوتی می گنجد که مهم ترین آنها، حوزه دانش های محیطی، حوزه علوم انسانی و اجتماعی، حوزه های فنی و مهندسی را در بر می­گیرد.

واژگان معماری منظر:

برای آشنایی بیشتر با ابعاد این دانش، آشنایی بیشتری با ادبیات و فرهنگ واژگانی که در این زمینه رواج دارد، مورد نیاز است. در عین حال، لازم به توضیح است که واژه معادل Landscape در فارسی از لحاظ مفهومی چندان جا نیفتاده است، به همین دلیل ضروری است که پیش از ورورد به مباحث اصلی و کلیدی، مفاهیم اولیه مربوط، مورد بررسی و مطالعه بیشتر قرار گیرد. در این زمینه، به ترتیب به تشریح واژگانی از این مبحث پرداخته می شود.

1-landscape

فضای بیرونی هر مکانی که در میدان دید باشد و در چشم اندازی واقع شود که شامل مجموعه ای از اطلاعات بصری مانند زمین و اشیاء و ساختارهای مصنوع و همچنین پوشش گیاهی و آب و جز آن، و نیز آسمان باشد، جلوه ای از landscape شناخته می شود. این منظر دارای بافت و ساختار طبیعی و مصنوعی است و شخصیتی سه بعدی از نظر هندسی و چند بعدی با منظور داشتند بعد زمان و سایر ادراکات انسانی دارد. فضا دارای نوعی ویژگی و انرژی است که در چشم و ذهن انسان انعکاس و سابقه ذهنی به جای می گذارد. این سابقه نشانه روح و ارزش فضاست و به عنوان فضای زشت، زیبا، خنثی یا بی تفاوت، متحرک یا ساکن، هیجان انگیز، خسته کننده و یا بیان های حسی دیگر قابل تعریف است. تحریکات طبیعی انسان و موجودات دیگر در ساختار آن دخالت دارند. انسان به غریزه و نهاد ساختار طبیعی خود وابسته و نیازمند آن است.

در زبان فارسی واژه landscape برابر مفهومی ندارد و در ترجمه آن از واژگانی مانند منظر و یا چشم انداز استفاده می شود که بار حسی و مفهومی کامل واژه معادل انگلیسی را با خود به همراه ندارد.

2-landscaping

معمولاً کلمه landscaping با دو عنوان همراه است: منظر سخت و منظر نرم (hard & soft landscape). منظر سخت به فضای چشم انداز بیرونی گفته   می­شود که عناصر اصلی تشکیل دهنده ان را اشیایی مانند مجموعه دیوارها، حصارها، صندلی ها، ظروف زباله، آب نما، پوسته، جداره بیرونی مصالح مختلف تشکیل دهند. منظر نرم به مجموعه ای گفته می شود که خاک و پوشش گیاهی و آب و جز آن را در برمی گیرد.

از دیدگاهی دیگر، landscaping به برنامه ریزی و شکل دادن و نظام بخشیدن به محیط حومه بیرونی شهر، حد فاصل محیط های شهری گفته می شود (General Development Order, 1977). از این دیدگاه، فضای بیرونی، محیط های برون شهری را در برمی گیرد. از این رو، این طراحی به منظور بالابردن و ارتقاء و محافظت از ارزش های فضایی و یا محیط های حومه شهری است و چنین فضایی با حصارها، دیوارها، یا سایر عناصر همچون درختان و گیاهان و چمنزارها شکل گرفته است (از کتاب Dictionary of Lndscape ).

به عبارت دیگر، به تمامی عملیات زیاب سازی و مناسب سازی محیط که مبتنی بر ویژگی های زمین و کارکردهای مورد نظر و همچنین در جهت شکل بخشیدن به عناصر و بالا بردن کیفیت بصری آن است، landscaping گفته می شود که آن طور که پیش تر ذکر شد، در برگیرنده دو گونه محوطه سازی سخت و نرم است.

3-landscape architecture

Landscape architecture یکی از سه رشته وسیع و گسترده علوم فنی است (دو رشته دیگر، مهندسی و معماری است) که به نظام دهی و هماهنگ سازی تمامی عناصر جاندار و غیر جاندار بر روی زمین می پردازد، و انسان با ان پیوند نزدیک دارد. معماری منظر به عنوان معادل فارسی این واژه، علمی وابسته به فن دست ساخت انسان است که با فضای باز بیرونی سروکار دارد. در این روند، عناصری همچون هنر و هوش و ذکاوت فردی انسان دخیل است و دامنه عواطفی از خشونت تا عشق، دلسوزی و شفقت تا بی رحمی، و به طور کلی مجموعه ای از ادراکات و عواطف جدید و گذشته با آن درگیر می شود. در عین حال، بهترین رابطه بین مردم و landscape در به کارگیری نامحدود رنگ ها شکل می پذیرد (کتاب Dictionary of Landscape Architecture, Baker H. Morrw).

نخستین بار واژه Landscape architecture در کتابی از Gilbert Laning Moason  که در سال 1827 منتشر شد، برای توصیف معماری منظر یک تابلوی نقاشی ایتالیایی به کار رفت. پس از آن تا مدت ها از این واژه استفاده ای به عمل نیامد تا این که در سال 1858 مفهوم معماری منظر با تعبیر دیگری مطرح شد.

در سال 1858 فردریک لا المسبتد و کالور وو، در مسابقه طراحی سنترال پارک نیویورک برنده شدند. این دو نفر خود را به عنوان معمار منظر (landscape architect) معرفی کردند. این مفهوم به تدریج تا سال 1899 یعنی 41 سال بعد جایگاه خود را پیدا کرد و سرانجام انجمن معماران منظر آمریکا (American Society of Landscape Architects) تأسیس شد. این انجمن (ASLA) معماری منظر را چنین معرفی کرد:

معماری منظر، هنر و علم تحلیل، برنامه ریزی، طراحی، مدیریت، محافظت،و ترمیم زمین است. دامنه فعالیت های این حرفه، برنامه ریزی و طراحی و توسعه سایت، احیاء محیط زیست، طراحی پایدار، برنامه ریزی شهری، برنامه ریزی پارکها و فضاهای تفریحی، برنامه ریزی منطقه ای، حفظ سایت های تاریخی را در برمی گیرد.

4- landscape planning

در کتاب Dictionary of Landscape Architecture، نوشته Baker H. Morrow مفهوم عبارت برنامهریزی منظر (landscape planning) مترادف مفهوم برنامه ریزی محیط (environment planning) آورده شده است.

این فعالیت، نوعی برنامه ریزی برای مدیریت هوشمند و به کارگیری فضای پهنه زمین به منظور تأمین زندگی اطمینان بخش و مناسب تر برای انسان، گیاهان، جانواران، و منابع موجود در آن، شناخته می شود و معنی همین کلمات در کتاب Dictionary of Landscape نوشته George Agoulty برنامه ریزی محیط بیان شده است.

برنامه ریزی منظر و محیط مراحل تحولی است که مسایل محیطیط را مد نظر قرار می دهد و در برابر امروز و آینده داری مسئولیت و ارزیابی معینی است. برنامه ریزی منظر در برخورد با تغییرات و تحولات مؤثر بر مسایل محیط و منظر تلاش دارد تا نابسامانی ها و نارسایی ها مقابله کند و در برابر آن، راه حل مناسب را ارائه دهد. این رشته وابسته به فعالیتهای برنامه ریزی در سایر زمینه ها از جمله برنامه ریزی کاربری زمین و برنامه ریزی منابع طبیعی و برنامه ریزی محیط است.

5- landscape design

معنی این عبارت در کتاب Dictionary of Landscape Architecture نوشته Baker H. Morrow چنینی باین شده است: هر گونه نظام دهی به   زمینه­های مرتبط با فعالیت انسان در محیط بیرونی را طراحی منظر گویند.

6-landscape designer

معنی این عبارت در کتاب Dictionary of Landscape  نوشته George Agoulty، چنین آمده است: عنوانی معادل و جایگزین landscape architect است و در مواردی به شخصی اطلاق می شود که به صورت حرفه ای اموزش معماری منظر ندیده باشد.

پاسخ پرسش هایی در زمینه معماری منظر

دکتر «سید امیر منصوری» استاد دانشگاه و فازغ التحصیل رشته معماری منظر یا land scape از دانشگاه لاویت و دو دکترای تاریخ معماری از دانشگاه سورین فرانسه است.

معماری منظر چیست و چه تعریفی دارد؟ معماری منظر، علمی است نو، طبیعت گرا، مخاطب محور و عملکرد گرا و ناشناخته در ایران که با تلفیقی از خاطرات، نیازها و زیبایی شناسی مشترک مردم، فضای بیرونی شهر را طراحی و هدایت می کند اما در هیچ یک از پروژه های سیما و منظر شهری در سراسر کشور، عدم تخصص و بی التقاط ناموفق سبک های خارجی و داخلی و گاه نابودی عناصر و بافتهای ارزشمند تاریخی شده است.

عوامل موثر بر فضاهای بیرونی عمدتاً شامل تمام جنبه های زیبایی شناسی، فرهنگی، هویتی، اجتماعی، اقتصادی و تمام شرایط و ویژگیهای انسانی شامل تاریخ، سنن ، آداب روان شناسی فردی و اجتماعی است. به طور کلی عوامل موثر بر فضاهای بیرونی یا محیط خارجی مجموع پارامترهایی است که برای یک زندگی جمعیتی مطرح و مورد نیاز است. پارامترهایی که عمدتاً غیر مادی است و از جنس معیارهای مورد نظر در طراحی توده حجمی ساختمان نیست.

معماری منظر به عنوان یک رشته فنی- هنری در طراحی سیمای شهری چه اهدافی را مد نظر قرار می دهد و چه تمایز یا اشتراکی با سایر رشته های مربوط به معماری دارد؟

سه هدف به طور عمده در معماری منظر مورد توجه است و کسانی که تئوری های مربوط به این رشته را مطالعه می کنند، می آموزند که طراحی فضاهای بیرونی یا جمعی با همان public Space، نخست از لحاظ فرهنگی – هویتی همچنین زیبایی شناسی هنری و سرانجام از لحاظ کارکردی یا عملکردی، چگونه باید باشد و به چه مواردی باید توجه شود. بنابراین یک معمار منظر بخش مهمی از عمر یادگیری اش را صرف آموختن این وجوه می کند. توجه به وجه زیبایی شنای هنری بیشتر به خوانایی محیط منجر می شود و وجه فرهنگی – هویتی، مسایل نشانه شناسی و ذهنی انسانها را در برمی گیرد و توجه به وجه عملکردی به معنی توجه به تامین نیازهای عمومی مخاطبان یا استفاده کنندگان است. در حالی که معماری توده ساختمانی بیشتر به ایستایی و مقاومت بنا و مسایلی از این دست می پردازد، یا طراحی صنعتی بیشتر به طراحی ابزار و وسایل صنعتی می پردازد، البته این رشته فصل مشترک زیادی هم با سایر رشته ها دارد اما دنیای امروز این تقسیم بندیها را برهم زده است.

رشته معماری منظر علم یا حرفه ای میان رشته ای است که مرزهای مشترکی با سایر رشته ها دارد ولی نگاه تازه ای به معماری محیط یا فضای بیرونی دارد که به ویژه در کشورهای پیشرفته صنعتی طی دهه های اخیر رشد سریع و اهمیت چشمگیری یافته است.

پایان کلام

آنچه از مباحث مطروحه در مقاله برمی آید اگر چه معماری داخلی و خارجی هر دو منشأ یک رشته مادر یعنی معماری هستند ولی هر کدام رویکردی مستقل از دیگری دارند. با وجود عناصر و مشخصات کلی مشترک بین این دو محیط هر کدام واجد شاخصه ها و مؤلفه های مستقل دیگری هستند که در طراحی آن ها تأثیر گذار است.

مؤلفه هایی مانند علم انسانی (اقتصاد، فرهنگ و ...) که در هر کدام درجه ی تأثیر متفاوتی دارند. ولی به طور کلی فضا و محیط چه داخلی و چه و خارجی باید پاسخگوی نیازهای مختلف انسانی همانند: آرامش، امنیت، نشاط و ... باشند و معمار این را از رهگذر دیدی معمارانه به مخاطبان خود هدیه می دهد.

 

فهرست منابع

1- چینگ، فرانک، معماریک فرم، فضا و نظم، ترجمه: قراگوزلو، زهره، دانشگاه تهران، تهران، چاپ نهم، 1383

2- گروتر، یورگ کورت، زیبایی شناسی در معماری، ترجمه: پاکزاد، جهانشاه، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، چاپ دوم، 1383

3- خراسانی زاده، محسن، نشریه معماری ایران، شماره ی 13، مباحثی در شناخت معماری منظر

4- سایت خبری میراث فرهنگی                           http://www.CHN.ir

5- سایت همکلاسی                             http://www.hamkelsi.com

6- سایت آرونا

http://eritic.arena.ir

نظرات 1 + ارسال نظر
شریعتی یکشنبه 8 خرداد 1390 ساعت 09:40 http://Golgoft.blogsky.com

درود بر شما
از سایت پربار شما بازدید کردم، بی تردید آینده از آن شماست.
شما را به بازدید از سایت پردیس دعوت می کنم و تقاضا دارم در لینک های خود آن را قرار داده و با اشتراک گذاری سایت های خود زمینه ارتباط بیشتر را با مخاطبین برقرار کنیم
شریعتی
Golgoft.blogsky.com

برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد